Паважаныя слухачы, у сённяшніх літаратурных старонках гутарка пойдзе пра новы твор беларускага даследчыка гісторыі і пісменніка – Анатоля Тараса. Спадар Анатоль – доктар навук у галіне інфарматыкі, рэдактар гістарычнага альманаху “Дзяды”. Аўтар кніг на вельмі складаныя тэмы: “Войны маскоўскай русі з ВКЛ і Рэччу Паспалітай”, “Анатомія нянавісці – руска-польскія канфлікты”, “Гісторыя імперскіх адносінаў – беларусы і рускія з 1772-га п 1991-я гады”.
Літаральна некалькі дзен таму, спадар Анатоль прэзентавай шірокай публіцы сваю новую кнігу – “Грюнвальд – 15-га чэрвеня 1410 года”.
Новы твор прысвечаны той самай вялікай бітве беларускага, літоўскага, польскага, татарскага, рускага народаў, якая адбылася 600 год таму. Патрыёты таго часу паклалі свае жыцце ў змаганні з нямецкімі рыцарамі .......... ордэну. Нашыя продкі спынілі нямецкую-рыцарскую экспансію на Усход. Напрыклад, мне вельмі падабаецца такое красамоўнае тлумчэнне гэтай вялікай падзеі: “Менавіта дзякуючы Грунвальду, народы сучасная Польшчы, Літвы, Беларусі і заходняй Расіі размаўляюць на родных мовах а не па-нямецку”.
Бітва адбылася 15 ліпеня 1410 года. Гэта была кульмінацыя вайны 1409-1411 гадоў, якая ішла паміж нямецкім Тэўтонскім ордэнам і злучанымі сіламі Польскага каралеўства і Вялікага княства Літоўскага. У Польшчы каралём быў Уладзіслаў Другі (ў паганстве Ягайлы), ВКЛ узначальваў яго стрыечны брат Вітаўт.
Гэта была вайна за Жамойта. Захоп гэтай зямлі дазваляў злучыць тэрыторыі Тэўтонскага ордэна з тэрыторыяй Лівонскага ордэна па сушы.
Як ўсякая вайна ў тыя часы, яна складалася з сутычак, набегаў, з пераменным поспехам дзесьці перамагалі тэўтонцы, дзесьці палякі, дзесьці ліцьвіны ... У тыя часы ў Еўропе лічылася, што вынік вайны вырашае так званае генеральную бітву.
Адносіны паміж каралём Ягайлам і вялікім князем Вітаўтам былі вельмі няпростымі. Уладзіслаў-Ягайла забіў бацьку Вітаўта Кейстута, а Вітаўт, у сваю чаргу, забіў братоў Ягайлы.
Але лідэры дзвюх дзяржаў ўсведамлялі, што паасобку не справяцца. Бо нават аб'яднаныя сілы саюзнікаў, якія колькасна пераўзыходзілі сілы тэўтонцаў, з вялікай цяжкасцю атрымалі перамогу.
Аб Грунвальдскай бітве напісана вельмі шмат. Але цэльнай карціны да гэтага часу не даў ніхто. У апісаннях яно распадаецца на шэраг эпізодаў, якія паміж сабой ніяк не звязаныя. Кожны ўдзельнік апісвае яго са сваёй пазіцыі. Анатоль Тарас паспрабаваў узнавіць цэльны карціну бітвы, каб паказаць ўклад кожнага з удзельнікаў і зразумець, дзякуючы чаму ўдалося перамагчы.
Ордэн уяўляў сабой вялізную сілу, у асноўным складаўся з прафесіяналаў і лічыўся непераможным. Для рыцараў вайна была сэнсам жыцця. У ВКЛ такога не было, тут заўсёды збіралі на вайну апалчэнне. Шляхцічы узбройваць сваіх мужыкоў - хто лепш, хто горш. Прафесіяналамі яны, вядома, не былі. Не было і пастаяннай арміі. Сабраць войска, праўзыходную рыцарскіх, было вельмі няпроста, наймітаў было шмат з абодвух бакоў.
Найбольш праўдападобнай лічба - 27 тысяч з боку ордэна (з 27 тысяч воінаў рыцараў было 700 чалавек). З боку аб'яднаных сілаў - 32 тысячы (з польска-літоўскага боку рыцараў называлі вершниками, або панцырных баярамі). Яны не саступалі Тэўтонскім. У кожнага рыцара быў збраяносец - таксама на кані і таксама ў браню. Суправаджалі рыцара арбалетчики, стрэлкі з лука і крючники, які чапляецца каня за ногі, валілі яго і дамагаліся рыцара праз шчыліны даспехаў спецыяльнымі вузкімі кинжалами.
Па мерках таго часу, гэта каласальныя арміі. Да прыкладу, некалькімі стагоддзямі раней 10-12 вікінгаў бралі штурмам замак! Таму Грунвальдская бітва ўразіла сучаснікаў сваім каласальным размахам. Калі праводзіць аналогію з нашым часам, то можна сказаць, што з аднаго боку было тысяч 200, а з другога - 250.
У той час людзі ваявалі за князёў, каралёў. Кожны лічыў сябе васалам канкрэтнага вяльможы. Але галоўнае - ваявалі за сваю зямлю - радзіму. Паняцця нацыі, нацыянальнай дзяржавы ўзніклі толькі ў XIX стагоддзі. З боку ордэна ваявалі прадстаўнікі 22-х нацыянальнасцяў, з боку саюзнікаў - 12-і нацыянальнасцяў, у тым ліку татары, караімы, чэхі, армяне ...
Бітва пачалася ў 12 гадзін дня на правым флангу, дзе стаялі войскі літвінаў і татар вялікага князя. Праз гадзіну-паўтара ўступіла ў бой левае крыло - польскае. Скончылася прыкладна да пяці-шасці гадзінаў вечара.
Спадар Анатоль так апісвае тагачасную тактыку:
«Было некалькі ліній воінаў, таму што шэсць гадзінаў запар махаць мячом, сякерай, кап'ём не можа ні адзін чалавек. Ніколі не змагаліся ўсё адразу - толькі датыкальнае лініі. Астатнія падбадзёрвала, дапамагалі, замянялі загінуўшых ... Былі ваяводы, якія кіравалі сваімі харугвамі ».
Вітаўт двойчы ўводзіў у бой рэзерв, Ягайла таксама ўвёў рэзерв. Вялікі князь Вітаўт сам удзельнічаў у баі, а Ягайла сядзеў на ўзгорку ззаду сваіх войскаў і кіраваў імі адтуль.
Фактараў перамогі было некалькі.
Першы - войскі Вітаўта разыгралі ілжывае адступленьне. Гэтая тактыка была выдатна вядомая доследным воіну Вітаўту. Яно неабходна было, каб цяжкая Рыцарская коньніца, захапіўшыся перасьледам, засмуціла свае шэрагі. Бо калі рыцары ішлі плячо да пляча, былі несакрушальнае сілай. Іх не магло спыніць нішто. Кожны конны рыцар быў падобны танкі: ішла сцяна металу, ад якой можна было толькі бегчы ў жаху.
Другі - войскі Вітаўта наладзілі лагер на беразе рэчкі Маршы. Лагер быў замацаваны - вазы паставілі ў два-тры шэрагу квадратам, набили іх камянямі, злучылі ланцугамі. Там заселі простолюдины ўзброеныя Багрым, дубцамі, молата. Рыцары тут страцілі тэмп, завязла ў дрыгвачке на беразе ракі. А лёгкая кавалерыя Вітаўта адступіла за рэчку, сышла направа і налева, затым акружыла рыцараў. Чатыры тэўтонскіх харугвы страцілі тут мінімум палову сваіх сіл. Гэта сур'ёзны ўдар.
Трэці - адыграла ролю колькасную перавагу саюзнікаў, дзякуючы чаму Вітаўт і Ягайла здолелі стварыць два тактычна рэзерву, якія адыгралі вельмі важную ролю.
Чацвёрты - вялікая мужнасць і воінскае майстэрства, праяўленыя нашымі продкамі.
Кульмінацыя паўстала потым на левым флангу, калі палякі зварухнулася і ледзь не звярнуліся ў ўцёкі. У гэты час Ягайла увёў рэзерв, становішча выраўнаваць.
Анатоль Тарас кажа: - Ёсць яшчэ адзін малавядомы факт - у шэрагах ордэна быў здраднік, знаменосец Кульмской зямлі Никкель фон Ренис. Здраднікам ён стаў за вельмі прыстойную суму.
У тыя часы кіраванне войскамі на полі бою ажыццяўлялася сцягамі - бо грукат і лязг стаяў страшны. У самы востры момант бою ён даў сігнал да адступленьня двух харугвамі. За імі пайшлі яшчэ чатыры ордэнскіх харугвы, узнікла разлад, палякі перайшлі ў контрнаступленне.
Т.л. вызначыла, што нашыя продкі выкарысталі ў Грунвальдскай бітве такі род войскаў, як ваенная разведка.
Тады вярхоўны магістр ордэна Ульрых фон Юнгінген увёў у бой свой рэзерв - 14 або 16 харугваў. Але менавіта ў гэты момант на дапамогу палякам прыйшлі ліцьвіны, якія ўдарылі ць фланг і тыл гэтаму рэзервуар, узялі яго ў кальцо. У ім з 250-і тэўтонскіх рыцараў загінулі 203, у тым ліку ўсе ордэнскай кіраўніцтва, уключаючы вярхоўнага магістра.
Вораг зьбег, у палон здаліся каля 14 тысяч чалавек. У ордэнскай сталіцу Мариенбург (сёння Мальбарку) дабралася усяго паўтары тысячы чалавек з 27 тысяч!
Карціна, з сучаснай пункту гледжання, была жахлівай - адсечаныя рукі, ногі, распоротые жываты, знесеныя галовы ... Пасля бітвы на полі засталіся тысячы забітых і параненых. Мужнасць праявілі воіны з абодвух бакоў. Але ў плане аператыўна-тактычнага мастацтва Вітаўт і Ягайла ў гэтым паядынку роўных перайгралі немцаў.
Страты былі вялікія з абодвух бакоў. Дакладныя лічбы невядомыя. Войска ВКЛ страціла прыкладна 10 тысяч забітымі і памерлымі ад ран, столькі ж і войска Польскага каралеўства. Больш за палову войскі было страчана!
З боку Тэўтонскага ордэна страт было яшчэ больш - тысяч 17 загінула, да 14 тысяч трапіла ў палон. Гэта, вядома, не пакончыў з магутнасьцю ордэна, але падарвала яго падмурак, якім з'яўлялася менавіта войска.
ПЕСНЯ ПАСМЯЦІ ВОІНАМ……..КАМЭЛОТ
Пасля Грунвальду тэўтонцаў больш не шанцавала, яны яшчэ два разы ваявалі з палякамі, але абодва разы пацярпелі паразу. Праз 56 гадоў, калі быў заключаны другі Торнский свет, ордэн прызнаў сябе васалам Польскай кароны. З 1410 года і да вясны 1915 г. - больш за 500 гадоў - на нашыя землі не ступала нага нямецкага воіна.
ВКЛ набыло статус еўрапейскай дзяржавы, да канца праўлення вялікага князя Вітаўта княства займала велізарную тэрыторыю - ад мяжы з Пскоўскай рэспублікай на поўначы да Крыма на поўдні, ад Галіцыі на захадзе да Акі і Угры на ўсходзе. Таму слава Грунвальду - такое ж набытак нашага народа, як і перамога ў Вялікай Айчыннай вайне.
Так лічыць пісменнік Анатоль Тарас.
ПЕСНЯ – “А дзе ж тыя ваяры”
Сучаснікі адчуваюць усю веліч Грунвальду. У Польшчы і Літве многія гарады маюць вуліцы з гэтай назвай. Прыгадайце літоўскі фудбольны клуб “Жальгірыс” – у перакладзе на беларускі гэта азначае “Зяленае поле”, а пе-нямецку гэта “Грунвальд”.
Уявіце, 600 год мінула, а сучасныя Літоўскія аматары фудболу дагэтуль балеюць за сваіх рыцараў на футбольным полі, якія б’юцца за перемогу.
Я быу ў Грунвальдзе. Зараз на гэтым полі, што знаходзіцца ў Ольштынскім ваяводстве ў сучаснай Польшцы вялізарны музей. Весь час тут дэманструецца выдатны мастацкі фільм “Грунвальдская бітва”. Ен дапамагае наведвальніку уявіць што дбылося 600 год таму.
На Грунвальдзе есць вялізарны бронзавы стэнд, на якім паказана дыспазіцыя войскаў і напрамкі іх атакаў. Есць там і ахвяра апошняй сусветнай вайны – рэшткі помніка перемозе ў Грунвальдзе з Кракава. Калі Польшча была акупавана нацыстамі, яны ўзарвалі гэты помнік – нашчадкі рыцараў на маглі дараваць і праз поў тысяячагодзя перамогу над іх продкамі.
Але самае галоўнае, на мой погляд тое, што на грунвальдскім полі застаўся дух перамогі. Ен нагадвае, натхняе, ен заклікае да барацьбы, да волі, да будучыні.
А што сучасная Беларусь? Нажаль, на працягу усяго савецкага часу ў нас планамерна рацавалі над тым, каб скрасці гісторыю. Але памяць пра вялікую перамогу нашых праайцоў засталася ў народзе, яе захавалі нацыянальныя эліты. Менавіта таму ў Вільні на свяце перамогі на “Грунвельдзе” разам з Літоцамі і другімі народамі-пераможцамі будзе і дэлегацыя культурных дзеячоў з Беларусі.
Бо “Грунвальд” гэта перамога і белрусаў таксама.
Артур Цурбакоў.
Комментариев нет:
Отправить комментарий